Tuesday, March 24, 2009

Internet for Beginner

Mihing te ii nuntakna ah,Computer leh Internet in mun ong la mahmah ta aa,mun khempeuh ah,Computer leh Internet zat dan ,theih loh a pha mawh thu khat in ong om ta hi.A hi zong in,mi tampi'n ,Internet pen,email lai-at/lai-khak nading ciang bek in,ngaihsun a hih man in, Internet ii thupi't na tampi a ki sup lawh hi.

Tua a hih man in,Internet ong pian' khiatna thu,a tom in,i theih khit teh,Internet picing tak aa, ii zat theih nading leh a zangh-siam te ih hih theih nading ki kum leuleu ni....

Amasa penpen in,Internet picing tak aa,ii zat theih nading van(Software) kisam pawl khat om aa,tua te lo tawh Internet ii zat dan picing thei lo hi.

Equipment Checklist(A kisam teng)

1.Computer and Internet Connection
2.Internet account with a connection provider
3.Internet browser software
4.Anti-virus software
5.Email software
6.Plug-in software
7.Optional: Stero speakers, microphone and webcam
8.Optional: Anti-spam software
9.Optional:Censorware
10.Optional: Printer

Computer and Internet Connection
I theih sa tek mah bangin,Internet ii et theih nang,a masa penpen in,Computer leh Network Connection(kizopna) kisam hi.Internet Connection pen Dial up,Broadband cih bang in om hi.Internet Cafe pan bel,i zat man,a nai tawh kipia in,ut tan vei leh zawh tan vei ki zangh thei hi.

Internet account with a Connection Provider
ISP(Internet Service Provider) zong ki ci hi.Gam sung ah,Myanmar Teleport(Bagan Cybertech) ten Internet service tuamtuam pia hi.Gampua lam ah, phone leh cable companies ten service pia aa, a kha in sum la uh hi.Gam khangto' zawdiak aa,Restaurant leh Hotel mun thupi ten,”Free Wifi” ci'n,a mau Customer(a ne a dawn,a giak) te ading service pia tuam uh hi.

Internet Browser Software
Internet Explorer(IE) ki zang pi pen in,version 6 dong om ta hi.Mozilla Firefox zong ki zang mahmah ta hi.Tua ban ah,AOL, Opera,Netscape cih te pen,a ki thei kim nai lo Browser Software pawl khat hi.


Anti-Virus Software
Computer khuak(brain) a su sia zo,a ki lawh thei natna(virus) tuam tuam te Internet tun pan a hih kei leh natna(virus) a om sa Computer pan Floppy,pendrive(memory stick),CD, cih te I zatna pan in ki ngah thei hi.Hih natna kidal nading in,Anti-virus software om aa,Symantec/Norton leh McAffee te hoih pen in,muanhuai pen hi.


Email Software
Microsost Outlook,Outlook Express,Eudora, Groupwise cih te pen mail Server tawh a ki zom Email software te hi.Tua te sang',Web mail(yahoo,gmail,hotmail etc..) te lem pen a hih man in,ki tam zat zaw hi.


Plug-in Software
Internet pan movies & animation tuamtuam et theih nading,music(la) tuamtuam ngaih theih nading leh ebooks(laituamtuam) sim theih nading,games(om-maih)theih nading in,hih plug-in Sofware te kisam mahmah hi.


What Plug-in I should have?(Bang teng neih huai)
1.PDF format(.pdf files)tawh a ki bawl/save lai thupi(files) te sim nading in,Adobe Acrobat Reader ki sam hi.Computer tawh a kisim laibu(ebooks) a tam zaw, PDF format vive hi. Internet pan latest Version(a hoih pen)a nuai aa,web address ah ki download(la-suk) thei hi.
http://www.adobe.com/products/acrobat/readstep2.html

2.Game(om-maihna)tuamtuam te tawh,Internet a zangh nuam te ading in,Java Virtual Machine kisam hi.Hih online Game te pen,Java Applets a kici Computer te teltheih kampau/lai(programming language) tawh a ki-at/bawl Software nam hi.Internet tung pan,na Computer ah,a nuai aa, web address pan, ki download(la-suk) thei hi.
http://www.virtualmachine.tk

3.SWF Format(.swf files)tawh a kibawl online Movies(Mel-muh-tong-san) tuamtuam te et theih nading Macromedia Flash Player kisam hi.
http://get.adobe.com/flashplayer

4.SWF Format(.swf files)mah tawh a kibawl/at heavy-duty movies(mel-muh-tong-san) et theih nading leh Game(om-maihna)nei nuam te a ding, Macromedia Shockwave Player kisam leuleu hi.
http://get.adobe.com/shockwave

5.RAM Format(.ram files) tawh a kibawl laa(songs)tuamtuam ngaih theih nading Real Audio Player
http://www.real.com/player

6.Movies & Music tuamtuam ettheih/ngaihtheih nading,Windows Media Player kisam hi.Computer a tamzaw ah,om khin hi.A om nai lo Computer a zangh ten zong,hih web address ah ki download(la-suk)thei hi.
http://www.microsoft.com/windows/windowsmedia/player

7.MP3 la(song)tuamtuam leh WAV Format(.wav files) music,nuam tak aa,ii ngaih theih nading Windows WinAmp kisam aa,hih pan ki download(la-suk)thei hi. http://www.winamp.com/player

8.Internet or email ii et laitak,ii zat lo',a kisam lo web page tuamtuam ama thu(automatically) aa,ong dawkdawk thei hi.”Pop-up Killer” a kici Software pawl khat tawh kidal thei hi.
http://www.stopzilla.com

9.File agik mahmah pawlkhat email tawh i khak(attach file) nop ciang,ki ngah lo hi.Tua bang aa agik/agol File te Winzip a kici Software tawh a neu theithei ding in,kikhep(Compress) thei aa,i dieh hun in,ki phel/zal(Decompress) kik thei hi.Gttn:VCD/DVD/CD khui khat peuhpeuh(ei lak tawm te bek) email tawh i khak nop ciang,Winzip tawh neusak in,email tawh attach file pan,ki khak thei hi.(Kawl VCD te Computer tawh ki en ngam lo hi.)
http://www.winzip.com/prod_down.htm

Stero Speakers, Microphone and Webcam
(Om le lah hoih sem,a om kei hang pha mawh lo!)
Instant Messenger a hi(Gtalk,AIM,Msn etc) te tawh phone i zat mah bang in,a gamla a nai pan ki ho thei hi.I ki ho theih nang,Microphone ki sam hi.Video Chat program a ki-hel Yahoo Messenger,Skype, VZO Chat etc.. cih te tawh ki ho thei bek tham lo in,i mel na ngawn zong i-ki ho lai tak ki mu thei hi.Tua bang aa,i mel/mai I ki muh thei'h nang,Webcam a ki-ci,Web Camera ki sam hi.


Anti-spam software
(Om le lah hoih, a om kei hang pha mawh lo!)
“Spam” ih cih pen,i email sung ah,i lawm,i gual,khuapih tuipih cih te email pan hi lo in,koi pan cih ki thei lo aa,ong lutlut email te hi.A tam zaw pen,Advertisement(pu-lak-theih-sak hawm khiat-na) tuamtuam hi in,i deih kei hang,ong lutlut thei hi.Ki sam lo pi-in,i email inbox sung dim cip mang thei hi.Hih mail te ong lut lo'h nang in,Yahoo mail zangh ten “Option” pan bawl thei aa,Google mail/gmail zangh ten “Settings” pan bawl thei ding uh hi.Software ngiat aa,a ki zuak zong om hi.


Censorware
(Om le lah hoih, a om kei hang pha mawh lo!)
Inn pan aa,Internet zom te a ding hi zaw hi.Kum cing nai lo,naupang ten,Internet a et uh ciang,lim hoih lo tuam tuam leh, a et huai lo Video(Mel-muh-tong-san)tuamtuam te a et thei'h lo'h nang' a kham ding Software hi.

Printer
(Om le lah hoih, a om kei hang pha mawh lo!)
Lai thupi tuamtuam lak khiat theih nading Printer kisam mahmah hi.Internet Cafe a tamzaw ah,Printer om hamtang a hih man in,gamsung aa Internet zangh te a ding in,ong senpi mahmah hi.


By Nicholas Pau